Hàng năm, ngày mùng 3 tháng 3 Âm lịch là Tết Hàn thực. Đây là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt Nam. Vào ngày này, người ta thường làm bánh trôi, bánh chay để cúng lễ, tưởng nhớ tổ tiên.
Trong dân gian Việt Nam, Tết Hàn thực còn gọi là Tết bánh trôi, bánh chay.
Tết Hàn Thực là ngày nào?
Trong tiếng Trung Quốc, “hàn” có nghĩa là lạnh, “thực” nghĩa là ăn. Tết Hàn thực ban đầu là ngày ăn đồ lạnh. Bắt nguồn từ một phong tục cổ xưa liên quan đến câu chuyện vua Tấn Văn Công và hiền sĩ Giới Tử Thôi.
Giới Tử Thôi từng đi theo phò tá Tấn Văn Công vượt qua nhiều gian khổ, giúp vua giành được ngôi vị. Tuy nhiên, sau khi lên ngôi, vua đã quên mất công lao của Tử Thôi. Tử Thôi cũng không nhắc nhở, lặng lẽ về quê sống ẩn dật với mẹ.
Sau đó, vua nhớ ra công ơn của Tử Thôi nên sai người đi tìm. Tuy nhiên, Tử Thôi không muốn nhận thưởng, quyết ở lại trong rừng. Để ép Tử Thôi quay về, vua ra lệnh đốt cháy khu rừng, nhưng Tử Thôi vẫn không chịu ra, hai mẹ con đành chịu chết cháy.
Vua đau lòng, lập miếu thờ để tưởng nhớ Tử Thôi và mẹ ông. Đồng thời, ông cũng ra lệnh cho dân hàng năm phải kiêng đốt lửa trong ba ngày vào dịp này, chỉ ăn đồ nguội đã chuẩn bị sẵn để tưởng niệm Tử Thôi. Ngày này gọi là ngày Hàn thực.
Khi du nhập vào Việt Nam
Khi vào Việt Nam, Tết Hàn thực không còn liên quan đến Giới Tử Thôi mà mang ý nghĩa khác, mang đậm dấu ấn dân tộc. Tết này nhằm bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên và cội nguồn. Con cháu cùng nhau làm bánh trôi, bánh chay để dâng cúng lên bàn thờ gia tiên, thể hiện lòng hiếu kính.
Tục ăn bánh trôi, bánh chay
Theo nhà nghiên cứu Trần Quang Đức. Tục ăn bánh trôi vào ngày Hàn thực ở Việt Nam có lẽ bắt đầu từ thời Lê. Thịnh hành vào thời Lê Trung Hưng và Nhà Nguyễn. Vào thế kỷ 18, nhà bác học Lê Quý Đôn viết: “Tục nước ta trọng nhất bánh trôi nước, mỗi năm cứ ngày mồng 3 tháng 3 thì làm bánh ấy”.
Năm nay, Tết Hàn thực rơi vào thứ năm, ngày 11/4 Dương lịch.
Mâm cúng Tết Hàn Thực
Theo truyền thống của người Việt, mâm cúng Tết Hàn Thực thường bao gồm:
- Hương, hoa
- Trầu cau
- Bánh trôi, bánh chay
- Nước sạch
- Mâm ngũ quả
Ý nghĩa của bánh trôi, bánh chay
Bánh trôi, bánh chay là sản phẩm của mùa lúa bội thu, mang ý nghĩa cầu mong mưa thuận gió hòa, một năm ấm no.
